مقدمه ای بر ارزیابی و کنترل خطرات؛ ایمنی و سلامت شغلی در بیمارستان

بدون تردید سلامت بشر و توسعه، ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر دارند، آنچه که قادر است تهدیدهای مدرن ناشی از توسعه یافتگی را کنترل و برنامه های توسعه را به توسعه پایدار تبدیل نماید مرکزیت بخشیدن به سلامت انسان در کلیه بخش ها است. همان گونه که اصل اول منشور سازمان ملل متحدد در اجلاس زمین در ژوئیه سال ۱۹۹۲ ریودوژانیرو برزیل به این امر تأکید داشته و اظهار می دارد که: “انسان محور توسعه است و شایسته یک زندگی سالم، مولد و سازگار با طبیعت”.

 از طرف دیگر انسان ها بنا به نوع شغل و پیشه ای که بر می گزینند با برخی عوامل زیان آور در تماس هستند به گونه ای که اگر این عوامل زیان آور از حد تحمل فیزیولوژیک بدن فزونی گیرند، آسیب های شغلی را سبب شده و از بهره نیروی کار تا حدود زیادی کاسته خواهد شد و از آنجایی که نیروی کار هر کشور به ویژه کشورهای در حال توسعه بخش پر اهمیتی از سرمایه ملی دانسته شده و از پایه های توسعه اقتصادی و اجتماعی انگاشته می شوند لذا حفاظت از تندرستی نیروی کار و بهسازی محیط کار از اهمیت فراوانی برخوردار است. بی گمان اقتصادی شکوفا و صنعتی خودکفا بدون داشتن نیروی کار سالم و تندرست امکان پذیر نخواهد بود.در سیر تکامل زندگی بشری، وضع کار همواره در تغییر بوده و تغییر ابزار کار در این تحول نقش اساسی را بر عهده داشته است. در گذشته به علت سادگی ابزار، عوارض وابسته به شغل اکثرا ناچیز بوده و تا قرون اخیرکه ابزار کار با نیروی عضلات انسان و یا به کمک حیوانات به کار می افتاده، خطرات چندانی وجود نداشته است. با وجود این موضوع دانشمندانی مثل ابوعلی سینا و بقراط به بعضی از بیماری های شغلی مثل درد های شکمیِ نقاشان ساختمان که مسلما مربوط به سرب بوده است توجه داشته اند. اما از قرن شانزدهم به بعد پیشرفت بهداشت شغلی وارد عرصه ی جدیدی شد. در آن زمان پزشک ایتالیایی به نام اگریکولا (Georgius Agricola) که مدتی مسئولیت سلامت کارگران معدن را بر عهده داشت موفق شد با استفاده از مشاهدات مستقیم خود کتابی در 12 جلد درباره ی اکتشاف و استخراج فلزات ، ابزارکار، حوادث و بیماری های ناشی از کار و غیره بنویسد که یک سال پس از مرگش در سال 1556 منتشر گردید. یازده سال بعد از انتشار کتاب اگریکولا، پزشک سویسی به نام پاراسِلسوس (Paracelsus) کتابی درباره ی بیماری های وابسته به شغل در بین کارگران معدن و ذوب فلزات منتشر کرد و با استفاده از معلومات وسیع خود و تماس با طبقات مختلف نکات تازه و دقیقی در باره ی بیماری های شغلی و روش های پیشگیری از آن را ارائه نمود. این کتاب اولین اثری بود که منحصراً به بیان بیماری های شغلی اختصاص یافته و تا مدت ها مورد مراجعه و توجه بوده است. در سال 1633 در ایتالیا دکتر برناردینو رامازینی پا به عرصه ی وجود نهاد که بعد ها به پدر طب کار مشهور شد . کتاب معروف او درباره ی بیماری های شغلی در سال 1700 منتشر گردید . او بود که اولین مرتبه به پزشکان توصیه کرد که علاوه بر سوالاتی که هنگام معاینه انجام می دهند از همه ی بیماران شغلشان را بپرسند. این جمله ی کوتاه نقطه ی عطفی در تاریخ طب بشمار آمده است.در بین مراکز بهداشتی درمانی، بیمارستان ها مسئولیت خطیر و حیاتی تامین و تضمین سلامت مردم در شرایط عادی و در حوادث و سوانح و فوریت های قابل پیش بینی و حوادث غیر مترقبه را عهده دار هستند. بیمارستان باید الگوی نظافت و سمبل پاکیزگی و بهداشت باشد، بنابراین به لحاظ رعایت ضوابط بهداشتی به خصوص بهداشت محیط، سلامت و بهداشت شغل از اولویت خاصی برخوردار است.

سازمان های ایمنی و بهداشت شغلی

  اکثر این سازمان ها سالانه اقدام به چاپ دستورالعمل هایی جهت بهبود بهداشت شغلی و تعیین استانداردهایی در این زمینه می کنند. لذا توجه به این استانداردها ، جهت آگاهی هرچه بیشتر کارکنان بیمارستان با مخاطرات موجود، و برای فراهم کردن محیطِ کاری ایمن، لازم است.

Occupational Safety and Health Administration – OSHA

National Institute for Occupational Safety and Health – NIOSH

Centers for Disease Control – CDC

Health Resources and Services Administration – HRSA

Nuclear Regulatory Commission – NRC

Joint Commission on Accreditation of Healthcare Organizations – JCAHO

National Fire Protection Association – NFPA

National Safety Council – NSC

OSHA، مسئول ترویج استانداردهای شغلی در بسیاری از محیط های کار (شامل سازمان ها و بیمارستان ها) است. سازمان NIOSH، هدایت برنامه های تحقیقاتی را برمبنای مخاطرات محیط کار و توصیه استانداردهای جدید و یا بهبود استانداردهای موجود برعهده دارد. این سازمان، مخاطرات ویژه محیط کار را به درخواست کارکنان و یا کارفرمایان مورد بررسی قرار می دهد. سازمان CDC مسئول پیگیری و بررسی بیماری های عفونی در بیمارستان است. جمع آوری اطلاعات آن بصورت روزانه، هفتگی، ماهانه و سالیانه برای بیماری های عفونی و بر اساس برنامه های کنترل عفونت در بیمارستان است. HRSA حداقل ملزومات از لحاظ ساختمانی و تجهیزاتی را برای بیمارستان ها و سایر خدمات پزشکی منتشر و بررسی می کند. در NRC استانداردهایی برای بخش پزشکی هسته ای در بیمارستان تهیه شده و این بخش ها در بیمارستان ها را وادار به اجرای این استانداردها می کند. NRC برای تجهیزاتی که از طریق پرتو ایکس عکس برداری می نماید و تمام منابع ایزوتوپ رادیواکتیو، بجز رادیوم، مقررات و استانداردهایی را تدوین نموده است. JCAHO ، اعتبارات بیمارستانها را هر 3 سال یکبار مورد ارزیابی مجدد قرار می دهد. این سازمان، بیمارستانها را برای پایه ریزی سیاست ها و بکارگیری فرایندهایی برای پایش و حل و فصل مخاطرات ایمنی و بهداشتی، ملزم می نماید. NFPA، استاندارد ایمنی به منظور حفاظت در برابر حریق در سازه ها و ساختمان ها و نیز اساسی ترین و کامل ترین کدهای مربوط به ایمنی حریق در بیمارستانها را تدوین می کند و NSC، توصیه های عمومی در ارتباط با ایمنی و بهداشت را ارائه می نماید.

ارزیابی خطرات

به منظور ارزیابی مواجهه با مخاطرات گوناگون در محیط کار، روشهای توصیه شده ای موجود است. ابتدا باید مخاطرات بهداشتی ناشی از مواجهه با مواد شیمیایی، پرتوها، سروصدا و حرارت توسط متخصص بهداشت حرفه ای ارزیابی شود. بعد از آنکه اقدامات کنترلی مورد نیاز انجام شد، لازم است بمنظور اطمینان از عملکرد صحیح آنها و تامین حفاظت های کافی، بازرسی های دوره ای انجام شود. همچنین باید نمودار و جدولی به منظور فهرست نمودن مواد خطرناک موجود و بخش هایی که این خطرات در آن یافت میشود، حدودهای مواجهه، اقدامات احتیاطی موردنیاز و سایر فاکتورهای مرتبط تهیه گردد. چنین جدولی می تواند منبعی جهت دستیابی سریع به برنامه ها و اقدامات انجام شده باشد. برنامه ارزیابی یک مخاطره شامل برخی از اجزاء زیر است که در ادامه شرح داده می شود.

بازرسی دوره ای ایمنی و بهداشت شغلی

 به منظور تعیین میزان اثربخشی روش های کنترلی، خطرات موجود باید به طور مرتب مورد ارزیابی قرار گیرد. بدین منظور می بایست فرآیندهای کاری پیچیده مانند فعالیت هایی که در اتاق عمل انجام می گیرد، در حین فرآیند به دقت مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرند. میزان آگاهی و تجربه کمیته ایمنی و بهداشت شغلی بیمارستان این امکان را فراهم می سازد تا درخصوص نحوه زمانبندی و اولویت بازرسی از هر بخش بیمارستان، تصمیم مناسبی اتخاذ نماید.

انجام مصاحبه غیررسمی با کارکنان بخش های مختلف بیمارستان

هنگام ارزیابی اولیه خطرات در هر واحد کاری، می توان از طریق پرسشنامه کوتاه یا مصاحبه غیررسمی با کارکنان، برخی مشکلات را شناسایی کرد.

ارزیابی های محیطی

یک متخصص بهداشت حرفه ای به منظور تخمین میزان مخاطره در محیط کار اقدام به نمونه برداری محیطی، نمونه برداری فردی یا نمونه برداری از سطوح می کند. در تعیین آلودگی های شیمیایی، اکثر روش ها مبتنی بر تجزیه شیمیایی است و این تجزیه ها باید توسط یک آزمایشگاه معتبر انجام شود.

نمونه های محیطی

نمونه برداری های محیطی از فضای عمومی می تواند شدت رویارویی کارکنان با مواد شیمیایی، دمای محیط، سروصدا و پرتوهای غیریونیزان و سایر عوامل استرس زا در محیط را ارزیابی نماید.

نمونه های فردی

نمونه برداری های فردی معمولاً به منظور ارزیابی آلاینده ها در منطقه تنفسی کارکنان انجام و نمونه ها جمع آوری می شوند. ارزیابی رویارویی کارکنان با گرد و غبارهای شیمیایی گازها و … بصورت میانگین زمانی ۸ ساعته و کوتاه مدت نشان داده می شود. تجهیزات مورد استفاده جهت نمونه برداری فردی عبارتند از :

پمپی که روی کمربند کارکنان نصب می شود و هوا را از محدوده تنفسی آنها به داخل یک نمونه بردار که به پمپ متصل است هدایت می کند.دوزیمترهایی که می توانند به یقه کارکنان متصل شوند و هوا را از اطراف منطقه تنفسی آنها جذب نماید.

کنترل خطرات

پس از آنکه مشکلات ایمنی در بیمارستان مشخص گردید، اصولی به منظور کنترل خطرات باید پایه ریزی شود. خطرات ایمنی، شناسایی شده و بدرستی تصحیح گردد و برنامه های آموزشی بر اساس موضوعاتی مانند روش های حمل صحیح و روش کار صحیح با تجهیزات الکتریکی اجرا گردند. کارکنانی که به صورت مرتب در معرض خطرند می بایست به اندازه کافی از خطرات آگاه و مطلع بوده و آموزش ببینند. در ادامه به بررسی برخی از روش های کنترل خطرات محیطی می پردازیم.

جایگزینی

بهترین راه بمنظور جلوگیری از مشکلات ایمنی و بهداشتی، جایگزینی عوامل و مخاطرات با عواملی با درجه آسیب رسانی کمتر است. برای مثال جایگزین نمودن گازهای بیهوشی غیرقابل اشتعال با گازهایی که دارای خصوصیت انفجاری بالا است یا حتی جایگزینی مواد پاک کننده ای که اغلب باعث شکایت کارکنان بعلت درماتیت یا التهاب پوست می شوند با موارد با کیفیت بهتر و غیره.

روش های انجام کار

نحوه انجام وظایف محوله توسط کارکنان ممکن است باعث ایجاد مخاطراتی برای خودشان و سایر کارکنان گردد. برای مثال، کارکنان، پرستاران یا پزشکانی که درخصوص دفع ایمن و بهداشتی سوزن های استفاده شده آگاهی لازم را ندارند می توانند مخاطرات شدیدی را برای نظافت چیان، کارکنان رختشوی خانه و حتی خودشان ایجاد نمایند.

وسایل حفاظت فردی در برخی بخش ها

وسایل حفاظت فردی بخش های درمانی عبارتند از :

دستکش معاینه، ماسک، لباس فرم، کفش راحتی و مناسب

وسایل حفاظت فردی در بخش های اتاق عمل و CSR عبارتند از:

سربند مناسب، دستکش جراحی و معاینه، دستکش پلاستیکی جهت شستشوی وسایل، ماسک، لباس فرم و محافظ صورت هنگام شستشوی وسایل.

این وسایل در بخش تصویربرداری عبارتند از:

فیلم بج اختصاصی هرنفر، پاراوان سربی، پیشبند سربی، وسایل حفاظتی سربی مانند گنادبند، تیروئید بند و .. جهت بیماران.

وسایل حفاظتی مورد استفاده در آزمایشگاه به قرار زیرند:

دستکش در اندازه و جنس های متفاوت و مناسب با نوع کار، ماسک های مخصوصِ فعالیت در حال انجام، کفش مناسب از جنس غیرقابل نفوذ (هنگام ریختن مواد شیمیایی)، عینک های محافظتی، لباس کار مناسب و گان (درصورت نیاز)

و نهایتاً در زایشگاه از وسایل زیر به عنوان وسایل حفاظتی استفاده می شود:

کفش راحتی و مناسب محیط، لباس کار مناسب، ماسک، دستکش معاینه و جراحی، گان، پیشبند پلاستیکی، چکمه و سربند.

مراحل به تن کردن پوشش های محافظ در احتیاط های استاندارد:

به عنوان اولین لایه پوشش های محافظ لباس اسکراب را بپوشید.چکمه های لاستیک را به پا کنید.اولین جفت دستکش را بپوشید.گان بیرونی را به تن کنید.پیشبند پلاستیکی ببندید.دومین جفت دستکش را بپوشید و لبه های آن را روی گان قرار دهید.ماسک بزنید.کلاه بپوشید.عینک محافظ را به چشم بزنید.

در خصوص اسکراب، گان، دستکش و ماسک لازم است به نکات زیر توجه شود:

لازم به ذکر است که اسکراب، بلوز و شلوار ساده ای است که ابتدا برای جراحان و استفاده در محیط اتاق عمل طراحی شد. طراحی این لباس ها به گونه ای است که ساده اند و حداقل محل های آلودگی را دارند. همچنین شستشوهای آن ها بسیار راحت است، ارزان اند و جایگزینی آن ها در صورت آسیب، راحت و به صرفه است.استفاده از اسکراب پزشکان را مجبور می کند استفاده از ساعت مچی و جواهرات را محدود کنند که این لوازم می تواند باعث انتقال بیشتر آلودگی های بیمارستان بشوند. این لباس به عنوان جایگزین مناسبی برای لباس شخصی شناخته شده و مورد استفاده است و با تغییر رنگ آن می توان انواع پرسنل کادر درمانی و همچنین بخش های مختلف درمانی را از هم تفکیک کرد.

گان باید: یکبار مصرف و یا از جنس قابل شستشو باشد، آستین گان باید بلند ومچ آن کش دار باشد، یقه بسته باشد یقه باز و یقه هفت نباشد، اندازه گان باید مناسب باشد و نواحی مورد نیاز بدن را بپوشاند (بلندی گان باید تا زیرزانو باشد )، ضد آب باشد و در غیر اینصورت باید یک پیش بند پلاستیکی روی آن پوشیده شود. در صورت آلودگی قابل مشاهده بلافاصله تعویض شود و بهتر است بعد از استفاده، آن را معدوم کرد و یا اگر قابل شستشو است به طریق مناسبی بدون پراکنده شدن آلودگی، به رختشویخانه فرستاده شده و سپس دست ها شسته شوند.

دستکش باید : مچ آستین گان را بپوشاند، فقط یکبار استفاده شود، در صورت پارگی و آلودگی قابل مشاهده تعویض شود، پس از استفاده و پیش از ارائه مراقبت به بیمار دیگر، باید خارج و بلافاصله دست ها شسته شود تا از انتقال میکروارگانیسم ها به محیط یا سایر بیماران جلوگیری شود.

ماسک باید: در صورت مرطوب شدن تعویض شود، پس از استفاده از آن، دست ها شسته شود، بوسیله بند یا کِش به پشت سر بسته شود، پس از استفاده در سطل زباله دفع گردد، هرگز به گردن آویزان نشود.در ادامه و در شماره های بعد، با تمرکز بر موضوعاتی چون: ارزیابی و کنترل مخاطرات ایمنی، خطرات بیماریزای عفونی و غیرعفونی، موضوع بهداشت محیط در بیمارستان، همچنین بررسی ایمنی و سلامت شغلی در بخش های مختلف از جمله: بخش آنکولوژی، اتاق عمل، بخش های بستری، آزمایشگاه و… بیشتر و دقیق تر به موضوع ایمنی و سلامت شغلی در بیمارستان می پردازیم.

نویسنده: مهندس احسان درخشان نیا

https://iranbmemag.com/?p=4827

‫